پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » فقه برای غرب نشینان

فصل 5 ـ روزه ← → فصل 3 ـ طهارت و نجاست

فصل 4 ـ نماز

مقدمه
در حدیث آمده است:
"اَلصَّلوةُ عَمُودُ الدّینٍ" (1) نماز ستون دین است.
و امیر المؤمنان (علیه السلام) پس از آنکه ابن ملجم او را مضروب کرد در وصیتی به امام حسن و حسین (علیهما السلام) فرمود: "اَللهَ اَللهَ فِی الصَّلوةِ فَانها عَمُودُ دینِکُم" (2): خدا را، خدا را، در نماز که آن، ستون دین شماست.
سکونی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که رسول الله (صلی الله علیه و آله) می فرمود:
هماره شیطان از مؤمن می ترسد تا زمانی که او بر نماز های پنجگانه اش مواظبت دارد و هر گاه آنها را ضایع کرد شیطان جرأت پیدا کرده او را به گناهان بزرگ دیگر وا می دارد. (3)
یزید بن خلیفه گفت شنیدم ابوعبدالله (علیه السلام) می فرمود: وقتی نماز گزار به نماز می ایستد رحمت الهی از وسط آسمان ها تا زمین بر او ریزش می کند و فرشتگان او را در میان می گیرد و فرشته ای ندا می کند اگر این نماز گزار می دانست که در این نماز چه ها هست آن را رها نمی کرد. (4) از همین جا، اهمیت نماز در اسلام معلوم می شود و چون نماز نوعی ورود به محضر الهی است چنانکه در حدیث آمده، نماز خوان گویا در پیشگاه خدا ایستاده است پس او باید دل به سوی خدا کند و چیزی از امور دنیا و شأنی از شئون ناپایدار آن او را مشغول نکند.
و خدا فرمود:
"قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلوتهم خاشعون" (5):
هر آینه، مؤمنانی که در نمازشان خاضع و خاشع اند رستگار شدند.
و امام علی بن حسین زین العابدین (علیه السلام) وقتی به نماز می ایستاد همانند شاخه درختی که با وزش درختی که با وزش باد برخود می لرزد، اندامش می لرزید. (6)
و امامان باقر و صادق (علیهما السلام) وقتی به نماز می ایستادند رنگ رخسارشان گاهی سرخ و دیگر گاه زرد می شد و آنچنان نماز می گزاردند که گویا با کسی که او را می بینند حرف می زنند و صحبت می کنند. (7)
احکام نماز، بسیار زیاد است و ما به بخشی از آنها اشاره می کنیم:
مسئله 66ـ فقهاء فرموده اند: نماز به هیچ وجه ساقط نمی شود نه در مسافرت و نه در وطن و اگر وقت نماز تنگ شد، مسلمان باید آن را با جا آورد، در هواپیما، کشتی، اتومبیل، قطار، در حال توقف، یا در حال حرکت، در سالن انتظار، در پارک عمومی، در راه، در کارخانه و در هر جای دیگر.
مسئله 67ـ اگر مسافری در هواپیما، اتومبیل، قطار و امثال آن، نتوانست ایستاده نماز گزارد نشتسته نماز می خواند و اگر رو به قبله نتوانست بایستد به سمتی که گمان دارد قبله است می ایستد و نماز می گزارد و اگر جهتی را نتوانست ترجیح دهد به سمت و سو که خواست می تواند نماز بخواند و اگر جز در حال تکبیرة الاحرام نتوانست رو به قبله بایستد به همان اندازه کفایت می کند. (8)
مسئله 68ـ قبله را می توان از مهماندار هواپیما پرسید که شاید او بتواند از خلبان و کاپیتان سؤال کند. و در صورت اطمینان می توان به سخن او اعتماد کرد هر چند که او کافر باشد هم چنان که می توان به قبله نما و هر وسیله ای که به صحّت و درستی آن اطمینان باشد، اعتماد کرد. مسئله 69ـ اگر مسلمان نمازگزار، نتوانست وضو بگیرد عوض آن، تیمم می کند.
مسئله 70ـ گاهی درازای شب و روز از شهری تا شهر دیگر فرق می کند در این صورت اگر طلوع و غروب آفتاب واضح باشد مسلمان در شناخت اوقات نماز و روزه می تواند مطابق آن عمل کند هر چند که وقت برخی نمازها به سبب کوتاه بودن روز بسیار به هم نزدیک باشد و یا زمان افطار روزه به جهت کوتاهی شب، بسیار اندک باشد.
مسئله 71ـ گاهی، چند روز و یا چند ماه، خورشید در کشورهای غروب و یا طلوع نمی کند در چنین کشورهایی، مسلمانان می تواند به اوقات شرعی نزدیکترین سرزمین به این کشورها، رجوع کنند و در هر بیست و چهار ساعت نمازهای پنجگانه را برابر اوقات کشور مجاور به نیت قربت مطلق به جا آورند.
مسئله 72ـ اگر مسلمانی نتوانست اول فجر و یا وقت زوال و یا غروب آفتاب را بشناسد تا در وقت معین نماز و روزه به جا آورد اما به سخن منجمان و مسئولان رصدها اطمینان دارد می تواند نماز و رزه اش را مطابق نظر آنان در تعیین اوقات، به جا آورد هر چند که مسئولان آن مؤسسه ها مسلمان نباشند به شرط آن که به کار و نظرشان، اطمینان باشد.
مسئله 73ـ مسلمان مسافر باید نمازش را شکسته بخواند یعنی نمازهای چهار رکعتی (ظهر، عصر، عشاء) را دو رکعت بخواند و سفر شرعی طی مسافت چهل و چهار کیلومتر و بیشتر است از ابتدای محل سکونت و آخرین خانه های شهر معمولی.
در زمینه شکسته و یا ناشکسته بودن نمازها احکام فراوانی وجود دارد که می توان به رساله های عملیه و نیز به بخش استفتائات همین فصل رجوع کرد.
مسئله 74ـ نماز جمعه در صورت اجتماع شرایطی که در آن معتبر است از نماز ظهر با فضیلت تر است هم چنانکه خواندن آن از نماز کفایت می کند و با خواندن نماز جمعه نیازی به برگزاری نماز ظهر نمی باشد.
مسئله 75ـ نماز جماعت از نماز انفرادی با فضیلت تر است و استحباب آن در نمازهای صبح و مغرب و عشاء بیشتر می باشد و در حدیث آمده است که:
نماز در پشت سر یک عالم ثواب هزار رکعت دارد و نماز در پشت سر قرشی صد برابر و هر چه تعداد مأمومین بیشتر باشد ثواب جماعت فرونتر می گردد.
اینک به نمونه ای از استفتائات و جوابهای حضرت آیت الله العظمی سیستانی ـ مدظله العالی ـ توجه کنید:
مسئله 76ـ عده ای از مردم پس از گذشت سالها که نماز خوانده، روزه گرفته و حج گزارده اند متوجه می شوند که وضو و غسلشان اشتباه بوده است و هر گاه به آنان گفته شود که نماز و یا حج را دوباره باید به جا آوری، چنان کاری برای او بسیار دشوار است آیا راه حلی وجود دارد که او به همان نماز و روزه و حجی که انجام داده اکتفا کند در حالی که به صحت آنها معتقد بوده است به ویژه اگر او را به اعاده آن اعمال واردار کنیم به طور کلی ممکن است تمرد کند و اصلا نماز و روزه و دیگر واجبات را کنار گذارد که در کشورهای غربی چنین خطری جدّاً وجود دارد! جواب: اگر انسان، جاهل قاصر بوده باشد و به برخی شرایط خصوصیات عمل، خلل وارد کند مثلا ترتیب شستن سر و سایر قسمت های بدن را در غسل و یا وضو رعایت نکند و یا با رطوبت غیر وضو مسح بکشد در این وضع، وضو و غسل او صحیح است و در نتیجه نماز و حجش هم صحیح می باشد.
اما اگر او جاهل مقصر باشد و در آموختن مسائل شرعی کوتاهی کرده و یا به چیزهایی خلل وارد کند که آنها در صحت عمل شرط اند مثل این که قسمتهایی از بدن را که در وضو و غسل باید شست، نشوید در این وضع، راهی برای تصحیح نماز حجی که گزارده است وضو ندارد اما اگر بیم آن می رود که در صورت تذکر مسائل به وی، او کلّاً متمرّد شده و نماز و روزه و غیره را ترک گوید لازم نیست که به او کگفته شود نماز و عبادت های گذشته دیگر را قضا کند شاید خداوند پس از این، گشایشی به وجود آورد.
مسئله 77ـ برخی از مردم سالها نماز می خوانند و حج می گزارند در حالی که در طول این مدت اصلاً خمس مال خود را نپرداخته اند آیا لازم است که آنان نماز و حجشان را اعاده کنند؟
جواب: اگر نماز و یا طواف حج را با جامه ای خوانده و به جا آورده اند که به عین آن خمس تعلق گرفته بوده قضای چنان نمازها و اعاده حج لازم است. لیکن اگر فقط به جامه احرام، خمس تعلق گرفته و او نسبت به حکم و یا موضوع، جاهل بوده هر چند جاهل مقصر، حج او صحیح است و فقط نماز طواف را باید اعاده کند، هرگاه در جهل خود معذور بوده باشد و احتیاط واجب آن است که به مکه برگردد ولی اگر چنان کاری مشقت داشته و پرزحمت باشد هر جا که ممکن بود، نماز طواف را دوباره بخواند. همچنان که اگر قربانی را با پولی که به عین آن خمس تعلق گرفته، تهیه کند اعاده آن لازم است مگر آنکه با قیمت کلی خریده و خمس در ذمه او بوده باشد نه در عین مال که غالباً چنین است و در این صورت حج و قربانی او صحیح است و اشکالی ندارد. البته او ضامن قیمت قربانی خواهد بود که آن را از مال خمس دار، پرداخته است.
و همه اینها در صورتی است که او جاهل مقصر بوده است وگرنه نماز و حج جاهل قاصر در این مسئله صحیح است.
مسئله 78ـ هر گاه مسافری پس از آنکه اذان را مستقیماً شنید از شهری به شهری دیگر و یا از کشوری به کشور دیگر بدون این که نماز خوانده باشد، مسافرت کرد و پس از غروب آفتاب به مقصد رسید آیا اوگناه کرده است و واجب است نماز ظهر را مثلاً قضا کند؟
جواب: بلی، او گناه کرده است زیرا از روی عمد و قصد، فریضه را نخواانده است و باید قضا کند.
مسئله 79ـ آیا جوهر و مرکب خشک مانع از صحت وضو و غسل می شود و یا با آن وجود وضو و غسل صحیح می باشد؟
جواب: اگر جوهر و مرکب دارای جرم نباشد که مانع از وصول آب به پوست بدن شوند وضو و غسل صحیح است و در صورت شک و تردید باید آن را برطرف کرد.
مسئله 80ـ آیا انسان می تواند فیلمی را تماشا کند تا وقت نماز وارد شود و او همچنان به تماشای فیلم ادامه دهد و آنگاه که مختصری از وقت ماند، به ادای نماز بپردازد؟
جواب: شایسته نیست مسلمان، نماز خود را از وقت فضیلت عقب بیندازد مگر با عذر موجه و آنچه د سؤال آمده است، عذر موجه نیست.
مسئله 81ـ آیا کرمی که به پوست مالیده می شود مانع رسیدن آب است و به هنگام وضو و غسل، باید آن را پاک کرد؟
جواب: ظاهراً کرم پس از مالیدن بر پوست از بین می رود و آنچه می ماند مختصر چربی، بیش نیست و مانع نفوذ آب نمی شود.
مسئله 82ـ برخی خانمها ناخنهایشان را به قصد آرایش از حد طبیعی بلندتر می کنند و چون گاهی اوقات آنها می شکنند طبیبان روکشی تجویز می کنند که تا پاسی از روز روی ناخنها می ماند و با علم به این که آن روکش و یا لاک و "مانکور" مانع از رسیدن آب به هنگام غسل و وضو به ناخنهاست آیا استفاده خانمها از چنان روکش، لاک و یا مانکور جایز است و وضو و غسل با آن چطور است؟
جواب: غسل و وضو با چنان چیزی که مانع از وصول آب می شود صحیح نیست و ناگزیر باید آنها را برای انجام غسل و وضوی صحیح زایل و پاک کرد و قصد آرایش، مجوّز چنان کاری نمی شود.
مسئله 83ـ چه وقتی نماز را تمام و چه موقع شکسته باید بخوانیم؟
آیا صدق عرفی به این که انسانی در شهری مقیم است کافی است که او نماز را تمام بخواند؟
جواب: شرایط قصر نماز را در رساله های علمیه می توان خواند اما به طور کلی اگر کسی شهری را برای مدت طولانی مثلاً یک سال و نیم اقامتگاه خود قرار دهد و عرفاً هم این شهر را قرار گاه او بدانند نماز او در آنجا، تمام است اما اگر مدت اقامت کوتاه باشد و به او مسافر گفته شود نماز در آنجا شکسته است.
مسئله 84ـ چگونه نیمه شب را بشناسیم آیا ساعت دوازده و نیم چنانکه در میان مردم شایع است می تواند علامتی باشد؟
جواب: نصف شب همان نیمه ساعات ما بین غروب تا طلوع فجر است پس اگر آفتاب مثلاً در ساعت هفت عصر غروب کند و طلوع فجر در رأس ساعت چهار باشد ساعت یازده و نیم شب، نصف شب خواهد بود و این قاعده کلی است هر چند که با اختلاف زمان و مکان فرق می کند.
مسئله 85ـ شخصی گمان دارد که اگر بخوابد برای نماز بیدار نخواهد شد آیا بر او واجب است تا وقت نماز بیدار بماند؟ و اگر بخوابد برای نماز بیدار نشود گناه کرده است؟
جواب: او می تواند از کسی بخواهد که او را برای نماز بیدار کند و یا از ساعت زنگ دار استفاده کند و هرگاه چنین کاری ممکن نشد و خوابید گناه نکرده است مگر آن که این کار، نوعی سهل انگاری و بی اعتنایی نسبت به نماز تلقی شود.
مسئله 86ـ نماز را در هواپیما که نه قبله در آن معلوم است و نه طمأنینه حاصل است چگونه باید خواند؟
جواب: سمت قبله را می توان از کاپیتان و یا مهماندار که پاسخهایشان غالباً اطمینان بخش و ظن آور است پرسید و برابر گفته آنان عمل کرد و طمأنینه، در صورت عدم امکان آن ساقط می شود و به هر حال نماز را از وقت خود نباید عقب انداخت و آن را با رعایت سایر شرایط، باید خواند.
مسئله 87ـ در قطار و یا اتومبیل چگونه نماز بخوانیم؟ تنها خم شدن کافی است و یا بر چیزی باید سجده کرد؟
جواب: نماز را تا حد توان، باید آنگونه خواند که شخص مختار می خواند پس لازم است در همه حالات نماز، قبله و سایر شرایط را رعایت کند و در صورت عدم امکان، در تکبیرة الاحرام. و اگر در آن حال هم میسر نباشد شرط رو به قبله بودن هم ساقط می شود هم چنان که در صورت امکان باید رکوع و سجود کامل کرد مثلاً در راهرو قطار و اتوبوس نماز گزارد و اگر میسر نشد به اندازه ای که اسم رکوع و سجود صدق کند خم شود کافی است و اگر آن هم ممکن نشد مختصر خم شدن کفایت می کند.
مسئله 88ـ گاهی، وقت نماز داخل می شود و دانشجو در راه دانشگاهاست و اگر بخواهد به دانشگاه برسد و در آنجا نماز بخواند وقت نماز سپری و قضا خواهد شد آیا او می تواند با وجود جاهای دیگر در اتوبوس نماز بخواند با این احتمال که اگر از اتوبوس پیاده شود و در بیرون نماز بخواند به دانشگاه دیر خواهد رسید.
جواب: دیر رسیدن به دانشگاه مجوّز آن نمی شود که نماز را در اتوبوس بخواند و برخی شرایط نماز را رعایت نکند پس باید پیاده شود و نماز کامل و با شرایط بخواند اما اگر دیر رسیدن به دانشگاه، موجب خسارت و ضرر و زیانی شود که عادتاً تحمل ناپذیر است و یا سبب رنج و دشواری فوق العاده باشد می تواند با فقدان برخی شرایط در اتوبوس نماز بخواند.
مسئله 89ـ گاهی، وقت نماز فرا می رسد در حالی که کارگر مسلمان در کارخانه مشغول کار است و کارش نیز مهمّ و لازم است. او اگر برای خواندن نماز از کار دست بکشد ممکن است او را اخراج کنند آیا او می تواند نماز را قضا کند و یا هر چند امکان اخراج او هم در میان باشد باید نماز را ادا بخواند؟
جواب: اگر در آن کارخانه مجبور است کار کند و نمی تواند آنجا را ترک گوید هر طور که میسر است در وقت هر چند با ایما و اشاره به رکوع و سجود، نماز بخواند اما چنین وضعیتی، تنها یک فرض است و به ندرت پیش می آید پس او باید تقوی داشته باشد و از خدا بترسد و این آیه را به یاد داشته باشد که فرمود:
"مَنْ یَتَّق اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً"
هر کس تقوی پیشه کند خدا برای او راه خروجی قرار می دهد و او را از آنجا که به گمان او نمی آمد روزی می دهد.
مسئله 90ـ در برخی کشورهای غربی و جز آنها، مؤسسه ها و شرکت هایی وجود دارد که عده ای از مسلمانان به عنوان کارمند دفتری و غیره در آنجاها مشغول به کار هستند در حالی که وضع ملکی آن شرکت ها و مؤسسه ها، معلوم نیست.
اوّلاً: نماز خواندن در آنجاها و وضو با آب آن شرکت ها و مؤسسه ها چطور است؟
و ثانیاً: نمازهایی که احیاناً در آنجاها خوانده شده چطور می شود؟
جواب: انسان تا نمی داند که مکان آن شرکت ها و مؤسسه ها غصبی است و از شخص محترم المال تصرّف عدوانی شده است. نماز در آنجاها صحیح و وضوء هم درست است.
و نمازهای پیشین اگر پس از خوانده شدن، غصبیّت آنجاها معلوم شده باشد آنها هم صحیح می باشند.
مسئله 91ـ اگر کسی با کمربند پوستی و یا همراه داشتن کیفی که از پوست حیوان مردار و ذبح شرعی نشده، فراهم گشته نماز بخواند و در اثناء و یا پس از نماز متوجه شود چه باید کند؟
جواب: نماز با کمربند و یا کیف پوستی که به احتمال معقول از پوست حیوان تذکیه شرعی شده فراهم آمده است، صحیح است و امّا اگر چنان احتمال معقول نباشد و در اثنا متوجه شود فوری آن را از خود جدا می کند و همچنین است اگر فراموش کرده و در اثنای نماز به یاد آورد مگر آن که
فراموشی در اثر اهمال و بیط مبالاتی باشد که در این صورت به احتیاط واجب نماز را در وقت اعاده و در خارج آن، قضا می کند.
مسئله 92ـ امروزه کت هایی به بازار آمده است به نام جیر که در کشورهای غیر اسلامی ساخته می شوند و بر آنها قطعه ای پوست دوخته شده است و ما نمی دانیم آن از پوست حیوان تذکیه شده فراهم آمده یا نه، نماز با چنین لباسی چطور است؟
جواب: جایز است.
مسئله 93ـ آیا ادکلن پاک است و می توان پس از استفاده از آن نماز خواند؟
جواب: بلی، صحیح است.
مسئله 94ـ آیا سجده کردن بر موزائیک و سنگ های معدنی جایز است؟
جواب: بلی، صحیح است.
مسئله 95ـ بر فرش هایی که از مواد و مشتقات نفت ساخته و بافته می شوند می توان سجده کرد؟
جواب: سجده کردن بر آنها جایز نمی باشد.
مسئله 96ـ آیا بر کاغذهای نوشتنی و یا بر دستمال های کاغذی و امثال آن می توان سجده کرد؟ در حالی که از مواد اصلی آنها بی خبر هستیم و نمی دانیم آنها از اشیای جایز السجود فراهم شده اند یا نه؟
جواب: سجده بر اوراق و کاغذهای نوشتنی و یا بر دستمال های کاغذی جایز نیست مگر پس از حصول اطمینان به این که آنها از چیزهای جایز السجود درست شده اند و همچنین سجده بر کاغذهایی که از پنبه و یا کتان و امثال آنها ساخته می شوند جایز می باشد.
مسئله 97ـ از نوار کاست، صدای قرآن پخش می شود و قاری، آیه سجده می خواند و ما هم می شنویم آیا بر ما سجده کردن واجب می شود؟ جواب: نه، سجده کردن در این صورت واجب نمی شود.

1 وسائل الشیعه، ج 4، ص 35.
2 نهج البلاغه، ص 422.
3 وسائل الشیعه، ج 4، ص 28.
4 همان، ص 32.
5 سوره مؤمنون، آیه یکم.
6 قادتنا کیف نعرفهم؟ ج 6، ص 164 و فصل ویژه عبادتهای امام بنگرید، همان ص 163 ـ 172.
7 منهاج الصالحین، ج 1، ص 193.
8 بنگرید: بخش استفتائات ویژه این فصل.
فصل 5 ـ روزه ← → فصل 3 ـ طهارت و نجاست
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français